De hemel op aarde

Nationale betekenis van de Horster kerkinventaris
Over de Sint-Lambertuskerk uit Horst mag terecht worden gesteld dat het een van de meest bijzondere kerken in Zuid-Nederland is. De kerk is gebouwd op een plaats waar reeds meer dan 1000 jaar christelijke rituelen werden gevierd. De middeleeuwse kerk werd weliswaar in 1944 door oorlogsgeweld verwoest, maar ter plekke verrees tijdens de wederopbouwjaren, onder leiding van architect Boosten en deken Debije, een indrukwekkend bakstenen godshuis, dat tot de hoogtepunten van de wederopbouwarchitectuur in Limburg wordt gerekend. De kerk heeft diverse bijzondere architectonische details en een samenhangende versiering van monumentale glas-in-lood vensters.
Veel van de middeleeuwse kunstwerken kon in 1944 uit de Horster kerk worden gered. Daardoor kan de Sint-Lambertuskerk nog altijd een van de belangrijkste kerkinterieurs van Nederland tonen. Het betreft niet alleen een groot aantal kunstwerken, maar wat vooral opvalt is dat de kwaliteit van een zeer hoog niveau is. Veel kunstwerken dateren uit het einde  van de 15e eeuw en de eerste helft van de 16e eeuw, de periode dat deze regio zijn eigen ‘Gouden Eeuw’ kende.
De bijzondere inventaris is niet op zichzelf ontstaan. Vaak sierden de heiligenbeelden de altaren die door de Horster broederschappen en gilden waren gesticht. De religieuze objecten hebben daardoor een innige band met het Horster verleden en de Horster gemeenschap. Beelden van Eligius, Severus, Crispinus en Crispinianus verwijzen naar de oude altaren van beroepsgroepen als smeden, textielarbeiders, schoenmakers en leerbewerkers, terwijl heiligen als Cornelius en Antonius abt aantonen dat vanouds houders van hoornvee en van varkens vaste bezoekers van bepaalde altaren in de kerk waren. De kerkinventaris is onbetwist de belangrijkste cultuurhistorische schat die in de gemeente Horst aan de Maas aanwezig is.  Vandaar dat de Stichting Schatkamer Sint-Lambertuskerk Horst de afgelopen 25 jaar, de voor nationaal begrip belangrijke collectie met steun van de Nederlandse overheid, fondsen en giften, met veel zorg heeft laten restaureren door de belangrijkste restaurateurs van Nederland. De eeuwenoude kerkschatten staan weer in volle glorie opgesteld.

Waarde voor de regio
Horst mag best een beetje trots zijn op zo’n belangrijk cultureel erfgoed. Het draagt bij aan de Horster gemeenschapszin en profileert mede de bijzondere kwaliteiten in de gemeenschap. Het is zo betekenisvol dat het verstandig is om deze betekenis duurzaam vast te leggen, zodat ook vele anderen –die hierin interesse hebben en de kennis nog niet delen- hiervan weet kunnen krijgen.  Vandaar dat vanuit Stichting Schatkamer Sint-Lambertuskerk Horst het initiatief is genomen een groot,  rijk geïllustreerde  en inhoudelijk verantwoorde publicatie uit te geven van de geschiedenis en de betekenis van de Sint-Lambertuskerk en zijn parochie.
De Stichting heeft daarbij de hulp ingeroepen van de historicus drs Wim Moorman die de tekst zal schrijven. De heer Moorman krijgt daarbij steun en advies van de redactie van de bekende reeks Horster Historien, die reeds diverse wetenschappelijke bundels heeft uitgegeven met onder andere artikelen over de Horster kerk. Niet alleen de tekst moet van een bijzonder en samenhangend niveau zijn, ook de afbeeldingen worden van zeer goede kwaliteit. Een team van fotografen, beeldredacteuren en vormgevers zal daartoe in 2012 de complete kerk en inventaris vastleggen. Hierdoor zal op het einde van 2013 een letterlijk groots boekwerk over Horst en de Sint-Lambertuskerk verschijnen van superieure kwaliteit. Een standaardwerk dat een ‘must’ is voor iedereen die ‘iets’ met Horst heeft, of die belangstelling heeft met de regionale geschiedenis, de bijzondere rijkdom van de laatmiddeleeuwse kunst in het gebied tussen Schelde en Rijn, of geïnteresseerd is in de ontwikkeling van het spirituele leven.
Het realiseren van zo’n belangrijk project is moeilijk in deze tijd. Toch willen we proberen dat nu te doen. Nu zijn veel mensen bereid daar hun tijd en kennis voor in te zetten, zodat deze wetenschap geborgen is voor de toekomst en verdere generaties deze gegevens kunnen inzetten voor toekomstig gebruik. Daarvoor zijn aanvullende middelen noodzakelijk. Een dergelijk waardevol (voor gemeenschap, kerk en wetenschap) en betekenisgevend  (voor gemeenschap en gasten in de regio) project voor de toekomst, is alleen mogelijk als nu hierin wordt geïnvesteerd. Een dergelijk kostbaar onderzoek, documentatie en boekproductie kan zich nu eenmaal niet direct ‘terugverdienen’.  Vooral in de komende decennia zal de betekenis van de Horster kerk duidelijk worden. Daarom doen we een beroep op iedereen die bij dit initiatief maar enigszins aangesproken voelt: Doe mee en geef mee voor de bijzondere kerkschatten en parochiegeschiedenis van de Sint-Lambertuskerk. Onze doelstelling is dat minimaal een bedrag bijeen wordt gebracht van € 60.000,- waarna de aanvullende middelen kunnen worden gegenereerd door de boekverkoop. De verkoopprijs van het boek wordt bewust laag gehouden, zodat een groot aantal mensen kennis kan nemen van de bijzonder betekenis van de kerk en de kerkschatten van Horst.
Nadat de boekproductie gereed is, kunnen de digitale opnamen en delen van de tekst worden gebruikt voor laagdrempelige digitaal publieksbereik voor meerdere doelen (kerk,  public relations, onderwijs, wetenschap, toerisme, regionale productontwikkeling, etc ). Omdat de kerk en haar inhoud zo’n  bijzonder hoog niveau hebben, kan bij een juiste vermarkting van dit USP een kans betekenen voor de hele gemeenschap.

De opzet van de publicatie
Gelukkig zijn de laatste decennia diverse publicaties verschenen, waarin bijzondere facetten van de Horster kerk en haar (parochie)geschiedenis uit de doeken wordt gedaan. Dankzij het  interessante parochiearchief is het mogelijk nog meer historische vragen te beantwoorden, dan tot op heden in de diverse publicaties is toegelicht. Nu is de kans om een meer samenhangend werk te maken dat als beste van zijn soort kan worden en dus in de toekomst dient als referentiekader van andere vergelijkbare projecten. Daarmee wordt de betekenis en naamsbekendheid van de Horster kerk verder vergroot.
Naar onze mening moeten vijf belangrijke thema’s worden uitgewerkt, waarbij de prioriteit voor dit boekwerk ligt bij de themata 4-5; thema 1 is meer institutionele geschiedenis en ligt vast in bijv. de inleiding van de archiefinventaris. Voor themata  2 en 3 is meer tijd nodig en omdat vooral de wetenschap (kerkgeschiedenis, sociale geschiedenis) hiervoor de meeste belangstelling heeft, kan dat m.i. beter in latere  gespecialiseerde bijdragen worden uitgewerkt . Maar de themata zijn wel van groot belang om een samenhangend betoog op te zetten; dus het moet er wel  -in afgeslankte vorm -in komen om het geheel naar onze tijd door te trekken. Omdat de laatste jaren diverse maatschappelijke discussies over ‘randverschijnselen’ nadruk hebben gekregen is het van essentieel belang hierover te voren heldere afspraken te maken. De gevoeligheid kan worden geminimaliseerd door interviews te laten plaatsvinden waarbij ambtsdragers hun mening geven. Aldus wordt niet gepretendeerd uitspraken te doen om basis van verifieerbaar onderzoek.
1. Inleiding (ca 1% van de omvang)

2. Kerkelijke structuur (ca 5%)
a. Ontwikkeling van de inbedding in groter geheel (bisdommen) in historisch perspectief tot 1945.
b. Ontwikkeling van de inbedding in regionaal geheel (dekenaat) in historisch perspectief tot 1945.
c. Ontwikkeling van de organisatie van de parochie (met afscheidingen) in historisch perspectief tot 1945.
d. Ontwikkeling kerkelijke structuur na 1945 en toekomstverwachtingen (oa interview met bisdom en deken)

3. Kerkelijk leven (ca 15%)
a. Dagelijkse praktijk vóór en na Trente (ca 1400-1853): A) vanzelfsprekende verbondenheid godsdienst-dagelijks leven, stichting gasthuis etc, gilden; zorg voor armen en zieken; zorg voor onderwijs B) betekenis Trente , straffere organisatie,  toenemend belang disciplinering, religieuze broederschappen,  zangkoor, parochiebibliotheek; zorg voor zieken, armen, onderwijs.
b. Dagelijkse praktijk in het Rijke Roomse leven (1853- ca  1960): missie, neomistencultuur, toenemend aantal processies, religieuze verenigingen, rol kerk in onderwijs (oa studiebeurzen, priesterstudiebeurzen),  ziekenzorg en armenzorg (RK Armbestuur);  begeleiding van jongerencultuur (Patronaat , Studentenclub etc); communicatie via rk netwerk (regionale kranten/weekbladen), adviezen in verenigingsleven (sport, studie, ontspanning, etc)
c. Dagelijkse praktijk onder invloed van het Tweede Vaticaans Concilie (1960-1975) deconfessionalisering
d. Antwoord op deconfessionalisering: Hedendaagse  praktijk (1975-nu en toekomst) (oa interview met bisdom en deken).

4. Geestelijke leidsmannen in kaart gebracht (ca 5%)
Wie waren het; waar kwamen ze vandaan (Averbode!!); waar stonden de ‘kernfiguren’  voor in religiosis (Egidius van Kessel, Joannes Cronenberg, Antonius Sartorius, Joannes van Laer, Herman Graus, Lud. Janssens, Theod. Creemers, Debije…..) ; welke invloed oefenden zij uit op het maatschappelijk leven in Horst e.o.;  tegen welke problemen liepen ze aan; wat vraagt de toekomst ?

5. Kerkgebouwen aan het Lambertusplein:  (ca 15%)
a. De huidige kerk werd voorafgegaan door een aantal voorgangers. De oudste kerk was waarschijnlijk een houten zaalkerkje, dat werd opgevolgd door een (oer)stenen zaalkerkje met vierkant priesterkoor. Dit kerkje werd in de loop der tijd uitgebreid, totdat in het begin van de 20e eeuw een grote driebeukige hallenkerk ontstond. De (monumentale) geschiedenis en met name de vergrotingen van het kerkgebouw (voor het toenemend aantal kerkgangers) moet kort worden beschreven. Daarbij wordt ook aandacht geschonken aan de toepassing van een aantal belangrijke sacramenten dat in de architectuur van het kerkgebouw terugkomt: Verkondiging van het Woord, doop, communie, huwelijk en begrafenis. Bij deze kerk ontwikkelen zich een aantal andere  bijbehorende ruimtelijke componenten: begraafplaats, woning van pastoor, kloosters.
b. Verwoesting van de kerk in 1944 en discussie over restauratie of vernieuwing
c. Ontwerp voor het nieuwe kerkgebouw en bouwtraject met inzameling van benodigde middelen en feestelijke ingebruikneming.
d. Latere aanpassingen van het gebouw en zijn directe omgeving
e. Toekomstplannen.

6. Lambertuskerk als culturele trekpleister(ca 63%)
a. Altaarsculpturen
b. Overige Laatmiddeleeuwse- en vroegrenaissance sculpturen van hout
c. Overige sculpturen en kerstgroep
d. Maria-altaar
e. Kruiswegstatie
f. Gregoriusmis
g. Doopvont en wijwaterbekkens
h. Grafsteen Johan I van Wittenhorst en familiegraf Van Wittenhorst
i. Overige grafzerken
j. Liturgische objecten van goud, zilver, brons en koper.
k. Belangrijkste paramenten en vaandels

7. Slotwoord (ca 1%)